اثر توان‌بخشی شناختی کنترل مهاری بر کارکردهای اجرایی گرم: خطرپذیری و درک زمان در کودکان دارای اختلال نقص توجه/ بیش‌فعالی
محورهای موضوعی : روان شناسیبتول نجاری الموتی 1 , جاوید پیمانی 2 * , مریم بهرامی هیدجی 3 , شیدا سوداگر 4 , ناهید هواسی سومار 5
1 - دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرج، گروه روانشناسی
2 - دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرج، گروه روانشناسی
3 - دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرج، گروه روانشناسی
4 - دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرج، گروه روانشناسی سلامت
5 - دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرج، گروه مشاوره
کلید واژه: توان‌بخشی شناختی, کنترل مهاری, خطرپذیری, درک زمان, اختلال نقص توجه/ بیش‌فعالی,
چکیده مقاله :
چکیده: پژوهش حاضر با هدف بررسی اثر توان‌بخشی شناختی کنترل مهاری بر دو کارکرد اجرایی گرم: خطرپذیری، و درک زمان، در کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه/ بیش‌فعالی انجام شد. طرح پژوهش از نوع نیمه‌آزمایشی با طرح پیش‌آزمون، پس‌آزمون، و پیگیری با گروه کنترل بود. تعداد 30 دانش‌آموز دختر و پسر ۷ تا ۱2 سال مقطع ابتدایی که در سال تحصیلی 1401-1400 در شهر تهران مشغول به تحصیل بودند و تشخیص اختلال نقص توجه/ بیش‌فعالی را داشتند با استفاده از روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب و به روش تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل گمارده شدند. برای جمع‌آوری داده‌ها، از پرسشنامه اسنپ IV، تکلیف رایانه‌ای سنجش خطرپذیری بارت (BART)، و تکلیف رایانه‌ای بازتولید زمان استفاده شد و برای تجزیه و تحلیل داده‌ها روش تحلیل واریانس آمیخته با اندازه‌گیری مکرر به کار رفت. نتایج نشان دادند که در عملکرد گروه آزمایش و گروه کنترل در مؤلفة خطرپذیری و در تکلیف فواصل زمانی بلند مدت از مولفة درک زمان، تفاوت وجود دارد (05/0P<) اما در تکلیف فواصل زمانی کوتاه مدت، بین دو گروه تفاوت معنادار مشاهده نشد. در مجموع چنین به‌دست آمد که تکالیف رایانه‌ای ساختاریافته با هدف تقویت مهار تداخل و پاسخ، در دانش‌آموزان مبتلا به اختلال نقص توجه/ بیش‌فعالی، به بهبود دو کارکرد اجرایی گرم یعنی خطرپذیری و درک زمان (فواصل زمانی بلندمدت) کمک می‌کند.
Abstract: The present study was conducted with the aim of investigating the effect of inhibitory control cognitive rehabilitation on hot executive functions: risky decision making and time perception in children with attention deficit/hyperactivity disorder. The research design was semi-experimental with a pre-test, post-test and follow-up with a control group. The statistical population includes male and female students between 7 and 12 years old in elementary schools of Tehran in the academic year 2020-2021 who were suffering from attention deficit/ hyperactiv ity disorder. Among them, 30 students were selected by purposeful sampling method and randomly placed in the experimental and control groups. The SNAP-IV Questionnaire, the Computerized Task Risk Analogue Balloon (BART) and the Time Reproduction Computer Task were used to collect information. For data analysis, using SPSS24 software, variance analysis method with repeated measurements was used. The results showed that there is difference in the perfor-mance of the experimen tal group and the control group in the components of: risky decision making and time perception for long-term intervals (P<0.05). However, compared to the control group, no significant difference was shown between the time reproduction component for short-term intervals in the experimental group. According to the results structured games aimed at enhancing interference inhibition and responding can improve hot executive functions, risky decision making and time perception (long-term intervals) in students with attention-deficit/hyperactivity disorder.
انجمن روانپزشکی آمریکا (1400). راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی DSM-5. ترجمه یحیی سیدمحمدی. تهران: روان. (تاریخ انتشار به زبان اصلی 2013).
پودراتچی اصل، ویدا و نظری، محمدعلی (1393). اثربخشی آموزش ادراک زمان از طریق بازی‌های رایانه‌ای در دقت پردازش زمان. مجله روانشناسی و روانپزشکی شناخت، 1(2) 1-15.
تابناک، فاطمه؛ رجبی، سوران؛ و حسینی، فریده‌سادات (1399). اثربخشی بازی‌های شناختی رایانه‌ای بر کاهش نقص‌توجه همراه با بیش‌فعالی و بهبود ادراک زمان در کودکان. فصلنامه کودکان استثنایی، 20 (4)، 7-24.
دارائی‌فرد، نگین؛ عزیزي، مهدیه؛ دمهري، فرنگیس (1400). اثربخشی برنامه توان‌بخشی شناختی مبتنی بر حافظه فعال بر درك زمان در کودکان داراي اختلال نقص توجه/ بیش‌فعالی. فصلنامه علمی عصب روانشناسی، سال هفتم، شماره اول پیاپی24، 114-99.
داوسون، پگ و گوئر، ریچارد. (1398). مهارت آموزی مبتنی بر مغز تقویت کارکردهای اجرایی. (ترجمه شیوا جمشیدی). تهران: اسبار. (تاریخ انتشار به زبان اصلی، 2016).
صالحی، خدیجه؛ نظری، محمدعلی؛ عظیمی‌راد، وحید (1392). طراحی و ساخت بازی رایانه‌ای برای تقویت ادراک زمان: یک مطالعه مقدماتی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تبریز.
صالحی‌اقدم، خدیجه؛ نظری، محمدعلی؛ عظیمی‌راد، وحید (1394). طراحی و ساخت بازی رایانه‌ای برای تقویت بازتولید زمان: یک مطالعه مقدماتی. تازه‌های علوم شناختی، ۱۷ (۴)،
۱-۱۲.
صدرالسادات، سیدجلال؛ هوشیاری، زهرا؛ زمانی، رضا؛ و صدرالسادات، لیلا (1386). تعیین مشخصات روان‌سنجی مقیاس درجه‌بندیSNAP-IV، اجرای والدین. مجله توان‌بخشی، (4)، ۵۹-۶۵.
قطبی، لادن (1400). بررسی تأثیر تقویت کنترل مهاری بر تصمیم‌گیری پرخطر و کاهش ارزش تأخیری در دانش‌آموزان پیش‌دبستانی: امکان سنجش توان‌بخشی شناختی از راه دور در دوران کرونا. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی.
حسن‌زاده، سعید؛ امرایی، کوروش؛ صمدزاده، صبا (1398). فراتحلیلی بر شیوع اختلال کاستی توجه و بیش‌فعالی در ایران، نشریه توانمندسازی کودکان استثنائی، (10)، 2، 177- 165.
موحد ابطحی، ملیکه (1400). بررسی تأثیر تقویت کنترل مهاری بر تصمیم‌گیری پرخطر در کودکان دارای اختلال نقص‌توجه/ بیش‌فعالی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی.
نجاتی، وحید؛ علیپور، فرشید؛ بداقی، الهه؛ و آقازیارتی، علی (۱۳۹6). ویژگی‌های روان‌سنجی آزمون خطرپذیری بادکنکی در جوانان ایرانی. فصلنامه روانشناسی کاربردی، 11 (2)، 121-136.
نظری، محمدعلی؛ میرلو، محمدمهدی؛ و اسدزاده، سمیه (1390). خطای ادراک زمان در پردازش واژه‌های فارسیِ دارای بار هیجانی. فصلنامه تازه‌های علوم شناختی، 4 (13)، 37-48.
یاوری برحق طلب، الهه؛ عسگری، پرویز؛ نادری، فرح؛ و حیدرئی، علیرضا. (1401). اثر توان بخشی شناختی برکارکردهای اجرایی (تصمیم‌گیری و انعطاف‌پذیری، کنترل هیجان) کودکان دارای اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی. مجله دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، 65 (3)، 1199-1213.
Abramovitch, A., Short, T., & Schweiger, A. (2021). The C Factor: Cognitive dysfunction as a transdiagnostic dimension in psychopathology. Clinical Psychology Review, 86, 102007. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2021. 102007.
Arnold, L. E., Hodgkins, P., Kahle, J., Madhoo, M., & Kewley, G. (2020). Long-term outcomes of ADHD: Academic achievement and performance. Journal of Attention Disorders, 24 (1), 73-85. https:// doi.org/10.1177/1087054714566076.
Aydmune, Y., Introzzi, I., & Lipina, S. (2019). Inhibitory processes training for school-age children: Transfer effects. Developmental Neuropsychology, 44 (7), 513-542.
Babinski, D. E., Huffnagle, S. M., Bansal, P. S., Breaux, R. P., & Waschbusch, D. A. (2020). Behavioral treatment for the social-emotional difficulties of preadolescent and adolescent girls with ADHD. Evidence-based Practice In Child And Adolescent Mental Health, 5 (2), 173-188. https://doi.org/ 10.1080/23794925.2020.1759470.
Baddeley A. (2000). The episodic buffer: a new component of working memory?. Trends in Cognitive Sciences, 4(11), 417-423. https://doi. org/10.1016/s1364-6613(00)01538-2.
Barkley, R. A., Koplowitz, S., Anderson, T., & Mcwray, M. B. (1997). Sense of time in children with ADHD: Effects of duration, distraction, and stimulant medication. Journal of the International Neuropsychological Society, 3 (4), 359-369.
Brikell, I., Chen, Q., Kuja-Halkola, R., D'Onofrio, B. M., Wiggs, K. K., Lichtenstein, P., Almqvist, C., Quinn, P. D., Chang, Z., & Larsson, H. (2019). Medication treatment for attention-deficit/hyperactivity disorder and the risk of acute seizures in individuals with epilepsy. Epilepsia, 60 (2), 284-293. https://doi.org/10.1111/epi.14640.
Bussing, R., Fernandez, M., Harwood, M., Wei Hou, Garvan, C. W., Eyberg, S. M., & Swanson, J. M. (2008). Parent and teacher SNAP-IV ratings of attention deficit hyperactivity disorder symptoms: psychometric properties and normative ratings from a school district sample. Assessment, 15(3), 317-328. https://doi.org/10.1177/1073191107313888.
Chiu, C. Y., Tlustos, S. J., Walz, N. C., Holland, S. K., Eliassen, J. C., Bernard, L., & Wade, S. L. (2012). Neural correlates of risky decision making in adolescents with and without traumatic brain injury using the balloon analog risk task. Developmental Neuropsychology, 37(2), 176-183. https://doi.org/10.1080/87565641.2011.632796
Colonna, S., Eyre, O., Agha, S. S., Thapar, A., Van Goozen, S., & Langley, K. (2022). Investigating the associations between irritability and hot and cool executive functioning in those with ADHD. BMC Psychiatry, 22 (1), 166. https://doi.org/10.1186/s12888-022-03818-1.
Costa, D. S., Paula, J. J. D., Malloy-Diniz, L. F., Romano-Silva, M. A., & Miranda, D. M. (2019). Parent SNAP-IV rating of attention-deficit/hyperactivity disorder: accuracy in a clinical sample of ADHD, validity, and reliability in a Brazilian sample. Jornal de Pediatria, 95, 736-743.
De la Charie, A., Delteil, F., Labrell, F., Colas, P., Vigneras, J., Câmara-Costa, H., & Mikaeloff, Y. (2021). Time knowledge impairments in children with ADHD. Archives de Pediatrie: Organe Officiel De La Societe Francaise de Pediatrie, 28 (2), 129-135. https://doi.org/10.1016 /j.arcped. 2020.11.008.
Dekkers, T. J., De Water, E., & Scheres, A. (2022). Impulsive and risky decision-making in adolescents with attention-deficit/ hyperactivity disorder (ADHD): The need for a developmental perspective. Current Opinion in Psychology, 44, 330-336. https://doi.org/10.1016/j.copsyc. 2021.11.002.
Diamond, A. (2006). The early development of executive functions', in ellen bialystok, and fergus i. m. craik (eds), Lifespan Cognition: Mechanisms of Change. 70-95, Oxford Academic, New York. https://doi.org/10.1093/ acprof:oso/9780195169539.003.0006.
Diamond, A. (2013). Executive functions. Annual Review of Psychology, 64, 135–168. https://doi.org/10.1146/annurev-psych-113011-143750.
Fisher, O., Berger, I., Grossman, E., S., & Maeir, A. (2022). Online and intellectual awareness of executive functioning in daily life among adolescents with and without ADHD. Journal of Attention Disorders, 26 (6), 870-880.
Galéra, C., Messiah, A., Melchior, M., Chastang, J. F., Encrenaz, G., Lagarde, E., Michel, G., Bouvard, M. P., & Fombonne, E. (2010). Disruptive behaviors and early sexual intercourse: The GAZEL Youth Study. Psychiatry Research, 177 (3), 361–363. https://doi.org/10.1016/ j.psychres. 2010.03.009.
Ghodrati, S., Askari Nejad, M. S., Sharifian, M., & Nejati, V. (2021). Inhibitory control training in preschool children with typical development: An RCT study. Early Child Development and Care, 191 (13), 2093-2102.
Groves, N. B., Chan, E. S. M., Marsh, C. L., Gaye, F., Jaisle, E. M., & Kofler, M. J. (2022). Does central executive training and/or inhibitory control training improve emotion regulation for children with attention-deficit/hyperactivity disorder? A randomized controlled trial. Frontiers in Psychiatry, 13, 1034722. https://doi.org/10.3389/ fpsyt.2022.1034722.
Kaplan, H. (2015). Kaplan & Sadock's synopsis of psychiatry. Philadelphia: Wolter Kluwer.
Kim, M., & Seo, J. (2021). Impulsivity is related to overhasty risk learning in attention-deficit/hyperactivity disorder: A computational psychiatric approach. Journal of Psychiatric Research, 143, 84-90. https://doi.org/ 10.1016/j.jpsychires.2021.07.044.
Lee, H. Y., & Yang, E. L. (2019). Exploring the effects of working memory on time perception in attention deficit hyperactivity disorder. Psychological Reports, 122 (1), 23-35. https://doi.org/10.1177 /0033294118755674.
Lejuez, C. W., Read, J. P., Kahler, C. W., Richards, J. B., Ramsey, S. E., Stuart, G. L., Strong, D. R., & Brown, R. A. (2002). Evaluation of a behavioral measure of risk taking: The Balloon Analogue Risk Task (BART). Journal of Applied Experimental Psychology, 8 (2), 75-84. https://doi.org/10.1037//1076-898x.8.2.75.
Marx, I., Cortese, S., Koelch, M. G., & Hacker, T. (2022). Meta-analysis: Altered perceptual timing abilities in attention-deficit/hyperactivity disorder. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 61 (7), 866–880. https://doi.org/10.1016/j.jaac.2021.12.004.
Meyer, K. N., Santillana, R., Miller, B., Clapp, W., Way, M., Bridgman-Goines, K., & Sheridan, M. A. (2020). Computer-based inhibitory control training in children with Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder (ADHD): Evidence for behavioral and neural impact. PloS one, 15 (11), e0241352. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0241352.
Molina, B., Howard, A. L., Swanson, J. M., Stehli, A., Mitchell, J. T., Kennedy, T. M., Epstein, J. N., Arnold, L. E., Hechtman, L., Vitiello, B., & Hoza, B. (2018). Substance use through adolescence into early adulthood after childhood-diagnosed ADHD: Findings from the MTA Longitudinal Study. Journal of Child Psychology And Psychiatry, and Allied Disciplines, 59 (6), 692-702. https://doi.org/10.1111/jcpp.12855.
Nejati, V. (2011). The prevalence of behavioural probblem in school students in cities of Tehran provience. Jurnal of Medical Council of Iran, 30 (2)، 162-168.
Nejati, V., Derakhshan, Z., & Mohtasham, A. (2023). The effect of comprehensive working memory training on executive functions and behavioral symptoms in children with attention deficit-hyperactivity disorder (ADHD). Asian Journal of Psychiatry, 81, 103469. doi: 10.1016/j.ajp.2023.103469.
Ogundele, M., & Ayyash, H. (2023). Clinical rationale and evidence for effectiveness of non-pharmacological and behavioural management of ADHD in children and adolescents. AIMS Public Health, 10 (1), 35-51.doi: 10.3934/publichealth.2023004. eCollection 2023.
Patros, C. H., Alderson, R. M., Kasper, L. J., Tarle, S. J., Lea, S. E., & Hudec, K. L. (2016). Choice-impulsivity in children and adolescents with attention-deficit/hyperactivity disorder (ADHD): A meta-analytic review. Clinical Psychology Review, 43, 162-174.
Podolski, C. L., & Nigg, J. T. (2001). Parent stress and coping in relation to child ADHD severity and associated child disruptive behavior problems. Journal of Clinical Child Psychology, 30 (4), 503-513. https://doi.org/10.1207/S15374424JCCP3004_07.
Pollak, Y., Dekkers, T. J., Shoham, R., & Huizenga, H. M. (2019). Risk-taking behavior in attention deficit/hyperactivity disorder (ADHD): A review of potential underlying mechanisms and of interventions. Current Psychiatry Reports, 21(5), 33. https://doi.org/10.1007/s11920-019-1019-y.
Poon, K. (2018). Hot and cool executive functions in adolescence: development and contributions to important developmental outcomes. Frontiers in Psychology, 8, 2311. doi: 10.3389/fpsyg.2017.02311. eCollection 2017.
Roberts, D. K., Alderson, R. M., Betancourt, J. L., & Bullard, C. C. (2021). Attention-deficit/hyperactivity disorder and risk-taking: A three-level meta-analytic review of behavioral, self-report, and virtual reality metrics. Clinical Psychology Review, 87, 102039. https://doi.org/10.1016 /j.cpr.2021.102039.
Shoham, R., Sonuga-Barke, E., Yaniv, I., & Pollak, Y. (2021). What drives risky behavior in ADHD: Insensitivity to its risk or fascination with its potential benefits? Journal of Attention Disorders, 25 (14), 1988-2002. https://doi.org/10.1177/1087054720950820.
Silverstein, M. J., Faraone, S. V., Leon, T. L., Biederman, J., Spencer, T. J., & Adler, L. A. (2020). The Relationship Between Executive Function Deficits and DSM-5-Defined ADHD Symptoms. Journal of Attention Disorders, 24 (1), 41-51. https://doi.org/10.1177/1087054718804347.
Sjöwall, D., Berglund, M., & Hirvikoski, T. (2023). Computerized working memory training for adults with ADHD in a psychiatric outpatient context-a feasibility trial. Applied neuropsychology. Adult, 1-9. Advance online publication. https://doi.org/10.1080/23279095.2022.2162900.
Sjöwall, D., Roth, L., Lindqvist, S., & Thorell, L. B. (2013). Multiple deficits in ADHD: Executive dysfunctions, delay aversion, reaction time variability, and emotional deficits. Journal of Child Psychology and Psychiatry, And Allied Disciplines, 54 (6), 619-627. https://doi.org/ 10.1111/jcpp.12006.
Smith, A., Taylor, E., Rogers, J. W., Newman, S., & Rubia, K. (2002). Evidence for a pure time perception deficit in children with ADHD. Journal of Child Psychology and Psychiatry, and Allied Disciplines, 43(4), 529-542. https://doi.org/10.1111/1469-7610.00043.
Sonuga - Barke, E. Bitsakou, P. & Thompson, M. (2010). Beyond the dual pathway model: evidence for the dissociation of timing, inhibitory, and delay-related impairments in attention-deficit/hyperactivity disorder. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 49 (4), 345-355. https://doi.org/10.1016/j.jaac.2009.12. 018.
Sonuga-Barke, E. J. (2003). The dual pathway model of AD/HD: An elaboration of neuro-developmental characteristics. Neuroscience and Biobehavioral Reviews, 27 (7), 593-604. https://doi.org/10.1016/j. neubiorev.2003.08.005.
Sonuga-Barke, E. J., Cortese, S., Fairchild, G., & Stringaris, A. (2016). Annual research review: transdiagnostic neuroscience of child and adolescent mental disorders-differentiating decision making in attention-deficit/hyperactivity disorder, conduct disorder, depression, and anxiety. Journal of Child Psychology and Psychiatry, and Allied Disciplines, 57 (3), 321-349. https://doi.org/10.1111/jcpp.12496.
Stevens, T., Brevers, D., Chambers, C. D., Lavric, A., McLaren, I. P., Mertens, M., et al. (2015). How does response inhibition influence decision making when gambling? Journal Experimental Psychology, 21 (1) 15–36. doi: 10.1037/xap0000039.
Swanson, J. M. (1981). The SNAP Rating Scale for the Diagnosis of the Attention Deficit Disorder.
Tabachnick, B., & Fidell, L. (2007). Using multivariate statistics (5th ed.). Boston, MA: Allyn & Bacon/Pearson Education.
Tarle, S. J., Alderson, R. M., Arrington, E. F., & Roberts, D. K. (2021). Emotion regulation and children with attention-deficit/hyperactivity disorder: The effect of varying phonological working memory demands. Journal of Attention Disorders, 25 (6), 851-864.
Thapar, A., & Cooper, M. (2016). Attention deficit hyperactivity disorder. Lancet (London, England), 387 (10024), 1240–1250. https:// doi.org/10.1016/S0140-6736(15)00238-X.
Veloso, A. Vicente, S. G. & Filipe, M. G. (2020). Effectiveness of Cognitive Training for School-Aged Children and Adolescents With Attention Deficit/Hyperactivity Disorder: A Systematic Review. Frontiers in Psychology, 10, 2983. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2019.02983.
Volckaert, A. M. S., & Noël, M. P. (2015). Training executive function in preschoolers reduce externalizing behaviors. Trends in Neuroscience and Education, 4 (1-2), 37-47.
Weissenberger, S., Schonova, K., Büttiker, P., Fazio, R., Vnukova, M., Stefano, G. B., & Ptacek, R. (2021). Time Perception is a Focal Symptom of attention-deficit/Hyperactivity disorder in adults. Medical Science Monitor: International Medical Journal of Experimental and Clinical Research, 27, e933766. https://doi.org/10.12659/MSM.933766.
Xu, P., Wu, D., Chen, Y., Wang, Z., & Xiao, W. (2020). The effect of response inhibition training on risky decision-making task performance. Frontiers in Psychology, 11, 1806. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2020.01806.
Zelazo, P. D., & Carlson, S. M. (2012). Hot and cool executive functions, in childhood and adolescence: Development and plasticity. Child Development Perspectives, 6 (4), 354-360.
Zhao, X., Chen, L., & Maes, J. (2018). Training and transfer effects of response inhibition training in children and adults. Developmental Science, 21 (1), 10.1111/desc.12511. https://doi.org/10.1111/desc.12511.
Zheng, Q., Cheng, Y. Y., Sonuga-Barke, E., & Shum, K. K. (2022). Do executive dysfunction, delay aversion, and Time perception deficit predict ADHD symptoms and early academic performance in preschoolers. Research on Child and Adolescent Psychopathology, (5) 1381-1397. https://doi.org/10.1007/s10802-022-00937-x.
Zheng, Q., Wang, X., Chiu, K. Y., & Shum, K. K. (2022). Time perception deficits in children and adolescents with ADHD: A meta-analysis. Journal of Attention Disorders, 26 (2), 267–281. https://doi.org/10.1177/ 1087054720978557.