قوّة وهمیّه: بازخوانی یک مفهوم سنتی براساس یافتههای علومشناختی مدرن
محورهای موضوعی : روان شناسیدکتر حاتمی حاتمی 1 * , عباس ذبیحزاده 2 , محمدرضا نیکفرجام 3
1 - دانشگاه تهران، تهران، ایران
2 - دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
3 - دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
کلید واژه: قوّة وهمیّه, هشیاری عاطفی, علوم شناختی عاطفی, علمالنّفس, روانشناسی تکاملی,
چکیده مقاله :
هدف مقالة حاضر بازخوانی مفهوم قوّة وهمیّه با استفاده از برخی یافتهها و دیدگاههای جدید در حوزة علومشناختی است. برای دستیافتن به این هدف، در قدم نخست با بررسی آثار ابنسینا، ویژگیهای اصلی این مفهوم و نقش آن در معماری شناختی انسان و سایر موجودات مورد بررسی قرار گرفت. سپس ویژگیها و کارکرد این سازة نظری با برخی از مفاهیمی که به تازگی در علومشناختی مطرح شدهاند، مقایسه گردید. مهمترین نتایج حاصل از این بررسی عبارتند از اینکه مفهوم قوّة وهمیّه ناظر بر نوعی دانستن است که در مرز میان حالات عاطفی با حالات شناختی قرار دارد و دارای ارتباط تنگاتنگی با نظامهای قدیمیتر یادگیری و هدایت رفتار به لحاظ تکاملی است. با توجه به این یافتهها میتوان بین این مفهوم و برخی مفاهیمی که بهتازگی در علومشناختی مطرح شدهاند، مانند هشیاری عاطفی یا احساس شناختی، نوعی مشابهت و نزدیکی پیدا کرد.
This paper is meant to give a new reading of the concept of the vahm (estimative) faculty in light of some recent discoveries in cognitive science. To do so, first by reviewing Avicenna’s writings, the main characteristics of this concept, as was conceived by him, and its place in the cognitive architecture of human beings as well as other species were analyzed. In the next step, the characteristics of this concept and its function were compared with those of some concepts which are newly introduced by cognitive scientists.In the end, it was suggested that the concept of the vahm (estimative) faculty refers to a kind of knowledge or insight that is shared in both emotional and cognitive states, and in evolutionary terms, it has a close connection with some older systems of learning and behavior guidance. Considering these results, it was maintained that, a similarity can be recognized between this concept and some other concepts that are newly introduced in cognitive science Such as emotional awareness and cognitive feeling.
ابنسینا، حسینبنعبدالله (1383). دانشنامه علایی (طبیـعیّات). (مقدمه، تـصحیح و حـواشی: محمد مشکوه). تهران: دانشگاه بوعلیسینا؛ انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
ابنسینا، حسینبنعبدالله (1386). روانشناسی شفا. (ترجمه اکبر داناسرشت). تهران: المعی.
احمدی، علیاصغر (1368). روانشناسی شخصیت از دیدگاه اسلامی. تهران: امیرکبیر.
استرنبرگ، رابرت (1387). روانشناسی شناختی. (ترجمه کمال خرازی و الهه حجازی). تهران: پژوهشکده علومشناختی. (تاریخ انتشار به زبان اصلی 2001).
الفاخوری، حنا، و البحر، خلیل (1373). تاریخ فلسفه در جهان اسلامی. (ترجمه عبدالمحمد آیتی). تهران: انتشارات علمی فرهنگی. (تاریخ انتشار به زبان اصلی 1982).
باقری، خسرو (1368). نگاهی دوباره به تربیت اسلامی. تهران: مدرسه.
باقری، خسرو (1384). هویت علم دینی: نگاهی معرفتشناختی به نسبت دین با علوم انسانی. تهران: سازمان چاپ و انتشارات فرهنگ و ارشاد اسلامی.
حاتمی، جواد (1387). خویش ـ تن. تهران: تبلور.
حاتمی، جواد (1388). علم شناخت در روانشناسی مدرن و گذشته فلسفی روانشناسی در ایران: یک مطالعه تاریخی. فصلنامه پژوهشهای روانشناسی، دوره 12، شماره 3 و 4، 143-112.
سیاسی، علیاکبر (1333). علمالنّفس ابنسینا و تطبیق آن با روانشناسی جدید. تهران: دانشگاه تـهران.
سیاسی، علیاکبر (1345). علمالنّفس یا روانشناسی از لحاظ تربیت. تهران: ابنسینا.
مای، لی (1368). شخصیت: ساخت، پدیدآیی و تحول. (ترجمه محمود منصور). تهران: دانشگاه تهران. (تاریخ انتشار به زبان اصلی 1973).
منصور، محمود، و دادستان، پریرخ ( 1374 ). دیدگاه پیاژه در گستره تحول روانی. تهران: بعثت.
مولر، فرنان (1367). تاریخ روانشناسی، جلد یکم. (ترجمه علیمحمد کاردان). تهران: مرکز نشر دانشگاهی. (تاریخ انتشار به زبان اصلی 1969).
نصر، سید حسین، و لیمن، الیور (1383). تاریخ فلسفه اسلامی، جلد یکم. (ترجمه جمعی از مترجمان). تهران: حکمت. (تاریخ انتشار به زبان اصلی 1996).
Anderson, J. R., & Bower, G. H. (1973). Human associative memory. New York: Wiley.
Barsalou, L. W. (2008). Grounded cognition. Annual Review of Psychology, 59, 617-645.
Black, D. L. (1993). Estimation (Vahm) in Avicenna: The logical and psycho-logical dimensions. Dialogue, 32(2), 219-258.
Black, D. L. (2000). Imagination and estimation: Arabic paradigm and western transformations. Topoi, 19, 59-75.
Brune, M., & Brune-Cohrs, U. (2006). Theory of mind-evolution, ontogeny, brain mechanisms, and psychopathology. Neuroscience and Biobehavioral Reviews, 30, 437-455.
Chomsky, N. (1969). Cartesian linguistics: A chapter in history of rationalistic thought. New York: Harper & Row.
Damasio, A. R. (1994). Descartes’ error: Emotion, reason, and the human brain. New York: Grosset/Putnam.
Damasio, A. R. (1999). The feeling of what happens: Body and emotion in the making of consciousness. New York: Harcourt.
Damasio, A. R. (2010). Self comes to mind: Constructing the conscious brain. New York: Pantheon Books.
Dunn, D., Dalgleish, T., & Lawrence, D. (2006). The somatic marker hypothesis: A critical evaluation. Neuroscience and Biobehavioral Reviews, 30, 239-271.
Eysenck, M., & Keane, M. (2005). Cognitive psychology: A students’ handbook. United Kingdom: Psychology Press.
Falkenstrom, F. (2010). Studying mindfulness in experienced meditators: A quasi-experimental approach. Personality and Individual Differences, 48, 305-310.
Fodor, J. A. (1966). How to learn to talk: Some simple ways. In Smith, F., & G. A. Miller, (Eds.), The genesis of language (pp: 105-128). Cambridge: MIT Press.
Fodor, J. A. (1975). The language of thought. New York: Harvard University Press.
Fodor, J. A. (1981). The Mind/Body Problem. Scientific American, 24(4), 124-132.
Forgas, J. P. (1995). Mood and judgment: The affect infusion model. Psycho-logical Bulletin, 117, 39-66.
Forgas, J. P., Bower, G. H., & Krantz, S. E. (1984). The influence of mood on perceptions of social interactions. Journal of Experimental Social Psycho-logy, 20, 497-513.
Forgas, J. P., Bower, G. H., & Mohan, S. J. (1990). Praise or blame? Affective influences on attributions for achievement. Journal of Personality and Social Psychology, 59, 809-819.
Gardner, R. C. (1985). Social psychology and second language learning: The role of attitudes and motivation. London: E. Arnold Publishers.
Giluk, L. T. (2009). Mindfulness, Big Five personality, and affect: A meta-analysis. Personality and Individual Differences, 47, 805-811.
Goldie, P. (2000). The emotions: A philosophical exploration. London: Oxford Press.
Greenwald, A. G. (1992). New look: Unconscious cognition reclaimed. Ame-rican Psychologist, 47, 766-779.
Hall, R. E. (2006). The Vahm in Ibn Sina’s psychology. In M.C. Pacheco, & J. Meirinhos, (Eds.), Intellect and imagination in medieval philosophy. Turn-hout: Brepols Publishers.
Hirao, K., & et al. (2008). Theory of mind and frontal lobe pathology in schizophrenia: A voxel-based morphometry study. Schizophrenia Research, 105, 165-174.
Kosslyn, S. M. (2005). Mental images and the brain. Cognitive Neuropsy-chology, 22 (3/4), 333-347.
Kosslyn, S. M., Ganis, G., & Thompson,W. L. (2001). Neural foundations of imagery. Nature Reviews Neuroscience, 2, 635-642.
Kosslyn, S. M., & Koenig, O. (1995).Wet mind: The new cognitive neuro-science. New York: Free Press.
Kosslyn, S. M., & Thompson, W. L. (2003). When is early visual cortex acti-vated during visual mental imagery. Psychological Bulletin, 129, 723-746.
Lakoff, G., Johnson, M. (1999). Philosophy in the flesh: The embodied mind and its challenge to Western thought. New York: Basic Books.
Lazarus, R. S., Opton, E. M., Norrikos, M. S. & Rankin, N. O. (1965). The principle of short-circuiting of threat: Further evidence. Journal of Per-sonality, 33, 622-635.
Lazarus, R. S. (1984). On the primacy of cognition. American Psychologist, 39, 124-129.
LeDovx, J. (2002). The synaptic self: How our brain becomes who we are. New York: Viking.
Lombardo, M. V. Barnes, J. L., Wheelwright, S. J., & Baron-Cohen, S. (2007). Self-referential cognition and empathy in autism. PLOS ONE, 2, 9, e883, 1-11.
Mazur, J. E. (2005). Learning and behavior, Sixth edition. NewJersy: Prentice Hall.
North, N. T., & O’Carroll, R. E. (2001). Decision-making in patients with spinal cord damage: Afferent feedback and the somatic marker hypothesis. Neuro-psychologia, 39, 521-524.
Paivio, A. (1961). Imagery and verbal processes. New York: Holt, Rinehart & Winston.
Paivio, A. (1979). Psychological processes in comprehension of metaphor. In A. Ortony (Eds.), Metaphor and thought (pp. 150-171). Cambridge. Cam-bridge University Press.
Panksepp, J. (1998). Affective neuroscience: The foundation of human and animal emotion. New York: Oxford University Press.
Panksepp, J. (2005). Affective consciousness: Core emotional feelings in animals and humans. Consciousness and Cognition, 14(1), 30-80.
Parvizi, J., & Damasio, A. (2000). Consciousness and the brain stem. Cognition, 79, 135-160.
Prinz, J. (2004). Gut reactions: A perceptual theory of emotion. New York: Oxford University Press.
Pylyshyn, Z. (1984). Computational cognition. Cambridge, MA: MIT Press.
Sabbagh, M. A. (2004). Understanding orbitofrontal contributions to theory-of-mind reasoning: Implications for autism. Brain and Cognition, 55, 209-219.
Schacter, D. L. (1992). Implicit knowledge: New perspective on unconscious processes. Proceeding of the National Academy of Sciences of the USA, 89, 11113-11117.
Stocoo, A., & Fum, D. (2008). Implicit emotional biases in decision making: The case of the Iowa Gambling Task. Brain and Cognition, 66, 253-259.
Tooby, J., & Cosmides, L. (2005). Conceptual foundation of evolutionary psychology. In D. Buss, (Ed.), The handbook of evolutionary psychology (pp. 5-67). NewJersy: Wiley.
Tulving, E. (1972). Episodic and semantic memory. In E. Tulving, & W. Do-naldson, (Eds.), Organization of memory (pp. 381-403). New York: Academic Press.
Weber, B., Jermann, F., Gex-Fabry, M., Nallet, A., Bondolfi, G., & Aubry, J. M. (2010). Mindfulness-based cognitive therapy for bipolar disorder: A feasibility trial. European Psychiatry, 3, 1-4.
Zajonc, R. B. (1980). Feeling and thinking: Preferences need no influences. American Psychologist, 35, 151-175.
Zajonc, R. B. (1984). On the primacy of affect. American Psychologist, 39, 117-123.